Η Μουσική στην αρχαία ελληνική ζωή και σκέψη

Γιατί έχει σημασία

Η αρχαία ελληνική μουσική θεωρήθηκε θεϊκής προέλευσης και προικισμένη με δύναμη να θεραπεύει, να καθαιρεί και να επιτελεί θαύματα, θεμελιώνοντας έτσι την ιδιαίτερη θέση της στην παιδεία και την κοινωνία. Παρόμοιες αφηγήσεις για τη δύναμη της μουσικής συναντώνται και στις Εβραϊκές Γραφές, δείχνοντας έναν ευρύτερο αρχαίο μεσογειακό ορίζοντα νοήματος.

Θεϊκή καταγωγή και δύναμη

Οι μύθοι αποδίδουν την εφεύρεση και την πρώτη άσκηση της μουσικής σε θεούς και ημίθεους όπως ο Απόλλων, ο Αμφίων και ο Ορφέας, των οποίων η μουσική είχε μαγικές ιδιότητες. Αφηγήσεις όπως του Δαβίδ που απαλύνει την παραφροσύνη του Σαούλ με κιθάρα/άρπα και οι σάλπιγγες που ρίχνουν τα τείχη της Ιεριχώ υπογραμμίζουν την αντιληπτή ισχύ του ήχου επί σώματος και κόσμου.

Τι σώζεται από τη μουσική

Τα ελάχιστα σωζόμενα δείγματα προέρχονται από σχετικά ύστερες περιόδους, με πιο γνωστό το Επιτάφιο του Σείκιλου (περ. 2ος αι. π.Χ.), ένα άσμα χαραγμένο σε στήλη. Από αυτά τα δείγματα και τις μαρτυρίες, συνάγεται ο μονοφωνικός χαρακτήρας με συχνή ετεροφωνία από οργανικές καλλωπιστικές γραμμές, έντονος αυτοσχεδιασμός, και στενός δεσμός με τη φωνή και τη μετρική της ποίησης.

Συνέχεια και ασυνέχεια

Παρά τις ομοιότητες με την πρώιμη χριστιανική μουσική, δεν υπάρχουν αποδείξεις πρακτικής συνέχειας από τον ελληνικό στον χριστιανικό κόσμο. Έτσι, η αισθητική συγγένεια δεν συνεπάγεται ιστορική μεταβίβαση τεχνικής ή ρεπερτορίου.

Πυθαγόρας και αριθμός

Οι Πυθαγόρειοι δίδαξαν ότι η μουσική είναι αχώριστη από τον αριθμό, κλειδί του πνευματικού και φυσικού σύμπαντος. Λέγεται ότι οι λόγοι των διαστημάτων αποκαλύφθηκαν από σφυριά διαφορετικού μεγέθους, ενώ η παρατήρηση χορδής στη μέση (λόγος 2:1) παρήγε οκτάβα, οι λόγοι 3:2 πέμπτη και 4:3 τέταρτη, συνδέοντας τον ήχο με την κοσμική αρμονία, την κίνηση των πλανητών και τον χαρακτήρα της ψυχής.

Η μεγάλη κληρονομιά: θεωρία

Η ελληνική θεωρία επηρέασε καθοριστικά τον δυτικό Μεσαίωνα, πολύ περισσότερο από την ίδια την πράξη της μουσικής. Από τον Πυθαγόρα έως τον Αριστείδη Κοϊντιλιανό αναδείχθηκαν αριθμητικές σχέσεις των φθόγγων, συστηματικές περιγραφές των υλικών της μουσικής και πρότυπα σύνθεσης, ενώ φιλόσοφοι όπως ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης όρισαν τη θέση και τις χρήσεις της μουσικής στην πολιτεία και στην ψυχή.

Πέρα από τον ήχο: τι σήμαινε “μουσική”

Για τους Έλληνες, η λέξη “μουσική” είχε ευρύτερο νόημα από το σημερινό, αγκαλιάζοντας ένα σύνολο παιδευτικών πρακτικών συνδεδεμένων με τις Μούσες. Αυτή η ολιστική σύλληψη εξηγεί γιατί η μουσική νοήθηκε ως ήθος, επιστήμη, ποίηση και πράξη μαζί.

Επίλογος

Η αρχαία ελληνική μουσική άφησε λιγοστά “ηχογραφήματα”, αλλά τεράστια αποτύπωση στη θεωρία και στη φιλοσοφία, που διαμόρφωσαν αιώνες ευρωπαϊκής μουσικής σκέψης. Το πρωτείο του λόγου, της μετρικής και της ηθικής δύναμης του ήχου παραμένει το πιο ζωντανό της μήνυμα για τη σύγχρονη παιδεία.

Βιβλιογραφική αναφορά

Hanning, B. R. (2002). Concise history of Western music (2nd ed.). W. W. Norton & Company.